Comment les habitant.e.s de Méditerranée se racontent sur les réseaux sociaux ? Comment nos vies sous algorithmes élaborent un récit virtuel et collectif ? Dans le cadre de l’édition 2024 de la Nuit des idées organisée par l’Institut Français d’Égypte, Histoires Vraies de Méditerranée a collecté des “Histoires vraies instantanées” en arabe et en français. Cette collecte a donné lieu à des restitutions sur scène au Caire et à Alexandrie les 22 et 23 février 2024.
Remerciements : Institut Français d’Égypte – L’équipe pédagogique et les lycéens du Lycée Français du Caire.
Collecte et montage audio : Marine Vlahovic. Traduction : Rim Wegdan
Histoire
Asma 23 ans Le Caire (Égypte), Février 2024
“Quand j’ai eu 15 ans, j’ai eu mon premier téléphone portable. J’étais curieuse d’en savoir plus sur les réseaux sociaux. En classe, j’ entendais mes amis parler de Facebook et des discussions qu’ils avaient ensemble sur Messenger.
J’ai créé un compte un peu banal, où je postais des citations, sous pseudonyme, je ne me souviens plus comment je m’appelais. Hors de question de créer un compte avec un nom féminin. C’est l’assurance de recevoir tout un tas d’invitations de garçons et je ne voulais pas que ce soit mixte. Au début, j’acceptais toutes les invitations d’amitié, des personnes que je connaissais ou d’autres totalement inconnues. Et je me suis dit que ce n’était pas viable donc j’ai dû tout supprimer.
Je suis ensuite passée à WhatsApp que j’utilisais tout le temps. Surtout pour blaguer avec mes amies. Mais ça m’a causé beaucoup de problèmes. Comme je n’utilisais pas les emoji, mes amis ne comprenaient pas ce que je voulais dire, ils me prenaient au sérieux et c’était la source de pas mal de malentendus.
Ensuite, je me suis inscrite sur Instagram. Au début j’avais une photo de profil rigolote. Beaucoup de garçons m’ont DM, c’est à dire qu’ils m’envoyaient des messages privés, et j’ai été contactée par des inconnus. Mon oncle m’a conseillé de changer de photo de profil, sous peine d’avoir des problèmes. J’ai changé la photo et j’ai décidé de supprimer mon compte avant de revenir sur Instagram.
Je ne connaissais pas personnellement tous ces “amis.” Certains avaient des comptes privés, d’autres avaient des comptes publics. Un jour, j’ai mis un commentaire à un compte “inconnu.” C’était très spontané. Il m’a envoyé un message pour savoir pourquoi j’avais écrit ce commentaire. Je pensais que c’était une célébrité, parce que j’avais l’habitude de voir sur son compte des photos de célébrités, de chanteurs, d’acteurs, de blogueurs. C’était un officier de police. On a commencé à s’écrire et nous sommes devenus bons amis.
Je suis devenue une experte en réseaux sociaux. Google pour moi, c’est comme un copain. Je pose des questions sur tout et n’importe quoi à Google: comment faire quand un ongle se casse, ou comment ranger sa chambre. L’historique de mes recherches sur Google est vraiment drôle…Si je ne réussis pas à trouver la bonne réponse, je demande à mes amies.
Après mon baccalauréat, j’ai monté un business avec mes amies et j’ai commencé à faire du marketing sur les réseaux sociaux, et donc j’ai commencé à former des groupes de jeunes filles et d’abonnés. J’ai tellement vendu que mes amies m’en ont laissé la charge exclusive.
A l’université, il y avait un groupe de filles qui ne m’aimaient pas beaucoup. D’ailleurs, elles ne me connaissaient vraiment mais elles ont piraté mon compte sur Instagram et j’ai eu des problèmes avec un inconnu. Je suis restée cinq moins éloignée des réseaux sociaux. J’avais peur et je ne savais pas quoi faire. J’ai découvert qu’on pouvait avoir plusieurs comptes sur Facebook et Instagram et que je pouvais donc créer un million de comptes sur une seule application. Beaucoup trop de gens créent des faux comptes pour contacter ou menacer les autres. J’en ai déduis que ces réseaux sociaux ne sont pas vraiment la meilleure chose qu’il pouvait m’arriver dans la vie.
Je me suis un peu renfermée. J’ai arrêté d’accepter les invitations et j’ai renoncé à avoir toujours plus d’abonnés. Et puis j’ai fini par retrouver Instagram. J’ai commencé à publier des photos et accepter de nouveaux abonnés. À chaque fois, je me réjouissais de recevoir 200 ou 300 “like”. Mais en réalité, les abonnés peuvent liker mes photos par simple courtoisie. Mes parents ne se sont jamais opposés à mon activité sur Facebook ou Instagram. Au contraire de mes oncles maternels et paternels, qui m’interdisent de poster des photos de moi. Mais je me fiche de leur avis, s’il est inapproprié. Ils me disent que je suis une “fille têtue.” Mais moi je veux faire ce qu’il me plaît.
J’ai travaillé dans une boîte pharmaceutique pour qui je m’occupais du marketing sur les réseaux sociaux et j’ai obtenu d’excellents résultats. C’est vraiment utiles pour le business par exemple. Avec l’expérience, j’ai appris à démasquer les faux comptes, et à trouver les coordonnées téléphoniques et l’emplacement géographique d’un profil. Mes amis m’appellent la “pirate” parce que j’ai vraiment la capacité de repérer les faux comptes.
Ça ne m’a pas empêché d’avoir encore des problèmes. Par exemple, il y a eu cette jeune fille amoureuse d’un type avec qui je communiquais par message privé. Elle a créé un faux compte pour m’insulter, même si je ne lui ai jamais fait de mal. Elle prétendais que moi je l’avais insultée à partir d’un faux compte… J’ai tout vu sur les réseaux sociaux. J’ai subi du manque de respect, des insultes, du harcèlement. Désormais, je les déteste et je ne veux plus les consulter. Les gens n’y sont pas très sympas. Aujourd’hui me contente de WhatsApp et Instagram. Surtout Instagram, où j’ai fait la connaissance de quelqu’un de très bien, c’est ma “personne préférée”, et c’est grâce à Instagram que je l’ai rencontrée.
حبيت أتكلم عن حكايتي أو بداية قصتي مع السوشال ميديا. كان عمري 15 سنة لما ابتديت أمسك موبايل لأني كنت باحب دراستي جداً وماكنتش باتعامل مع الموبايل، بس كان عندي فضول أعرف يعني إيه سوشال ميديا. يعني إيه فيسبوك ويعني إيه انترنت أصلاً. لأني كنت باسمع أصحابي بيتكلموا عن الفيسبوك في الفصل وكان فيه تشاتات ما بينهم، فكان عندي فضول أعرف يعني إيه. الموضوع ابتدي معايا إني جبت الموبايل وابتديت أعمل فيسبوك. أول صفحة ليا كانت حاجة عادية جداً، كنت باحب جداً أكتب اقتباسات بسيطة كده. فابتديت إني أعمل صفحة وما كنتش كاتباها باسمي، كنت كاتباها باسم مستعار، مش متذكرة كنت كاتباها باسم مين، بس رجعت تاني غيرتها باسمي. كان الموضوع بالنسبالي حاسة إني لما أعمل اكاونت باسم بنت وولاد كتير يدخلوا يكلموني وأنا مش باحب الاختلاط والجو ده. عامةً ابتدى الموضوع معايا إن أنا كنت باعمل آد لأي حد أدامي أعرفه أو ما عرفوش، وابتدى صحابي يقولولي إني ماينفعش أعمل آد للكل، فابتدى اصحابي يبعتولي آد وأنا أقبل وكده. فابتديت إن أنا أكتب اقتباسات وأنزلها. وأضفت قرايبي. فابتدى خالو يقولي انتي بتنزلي حاجات كتير وبتشيري وده ما ينفعش وكده، فابتديت إن أنا أحذف كل حاجة وحسيت إن كده أوفر، وإن أنا مش حاعمل كده تاني. فابتدى معايا بقى حوار الواتساب، وماكنتش عارفة برضو إيه حوار الواتساب. بس لقيت إن أنا باحب أكتر الواتساب، وكنت بافتحه كتير أوي وكنت باقعد أهزر وأضحك مع صحابي، وكان بيحصل لي مشاكل كتير بسبب إن أنا باكتب من غير ايموشنز، فابتدى صحابي يقفشوا مني وما يفهموش إن أنا باهزر، فكنت باكتبلهم كام كلمة وكده فيقوموا فاكرين إن أنا مش باهزر وباتكلم بجد، فابتدوا يفهموني إن فيه حاجة إسمها ايموشنز وكده وإن أنا المفروض أتعامل بيها، لأنها بتبين إذا كنت زعلان أو متضايق، أو قاصد الكلام اللي بتقوله أو مش قاصده، فعامةً كده يعني كنت باحب الواتساب جداً أكتر من الفيسبوك، وما كنتش بافتح الفيسبوك كتير، وابتديت إن أنا أتكلم على الواتساب أكتر. وابتدى معايا الانستاجرام. فعملت الانستاجرام، وأول ما ابتديت كنت حاطة صورة ليا كان شكلها غريب جداً، وكانت مضحكة، ولقيت ولاد كتير بيبعتولي وناس كتير بتبعتلي وأنا مش عارفاهم، فابتدى عمو يقولي ما ينفعش تحطي صورتك حيحصلك مشاكل فقمت مغيرة الصورة وقافلة انستاجرام، وماعملتش أي حاجة بيه، وما كنتش عارفة أعمل أي حاجة بيه، بعد كده ابتديت أفتح واتساب وفيس بس. بعد كده رجعت تاني أعمل انستا، وابتديت أتعامل بالانستا، وما كنتش عارفة الناس اللي بتظهر ادامي، وكان فيه ناس الاكاونت بتاعها بيبقى بابليك مش برايفت، المهم عملت كومنت عند اكاونت بتاع واحد عمري ما شفته، فدخلت وكتبت كومنت بكل تلقائية، والشخص ده عمري ما كنت أعرفه، فالشخص ده كان ظابط شرطة، والمهم عملت كومنت وأنا قلت له حاجة حلوة فيه، فلقيته دخلي برايفت وكان فاكرني حد فيك وقالي هو انتي تعرفيني؟ فقلت له أنا مش عارفاك بس عامةً أنا عملت الكومنت، فاكراك صورة على السوشال ميديا عادي، فقالي إنتي شكلك ما تعرفيش حاجة في السوشال ميديا، قلت له لأ، أنا أول مرة أعمل انستا وما باعرفش أعمل حاجة فيه، ففكرتك حد كده عادي من الناس الممثلين أو الناس المغنيين، أو الناس اللي هما عادي معروفين، لأن أنا كنت متعودة أشوف صور الناس على السوشال ميديا من الممثلين أو المغنيين أو المشاهير أو البلوجرز، الناس دول. فالمهم، ابتدينا نتكلم وكنا صحاب جداً، وكنا فريندز قريبين من بعض جداً. المهم ابتديت أعرف أكتر في السوشال ميديا وأتعلم أكتر وابتديت إن أنا بقيت أشطر من الناس اللي بتعرف في السوشال ميديا، يعني صحابي اللي بقالهم سنين على السوشال ميديا ما كانوش يعرفوا اللي أنا باعرفه، كنت دايماً باخش أعمل سيرشات والحاجة اللي أنا مش عارفاها كنت باعمل سيرش عليها على جوجل، وكنت باسمي جوجل دايماً الصديق الصدوق، اللي هو لو فيه حاجة مش عارفاها في حياتي، كنت أخش على جوجل، أسأل جوجل على طول، ما باروحش أسأل حد من صحابي، لأ أسأل جوجل. والحاجة اللي أحس إن أنا احترت فيها، ممكن أسأل أي حد، فاللي حيفتح السيرش عندي على جوجل حيلاقيه مضحك جداً، أنا ممكن لو مثلاً ضفري اتكسر، طب سبب إن ضفري اتكسر إيه، ولو عاوزة أنسق هدومي أدخل على جوجل برضو، أي حاجة في حياتي كنت دايماً باخش على جوجل وأعمل سيرش عنها. ابتديت إن أنا كنت باتكلم مع جوجل، وكان فيه حاجة اسمها ترانسليت برضو كان يقعد يترجملي، لو مش عارفة انجليش كويس، كنت باخلي جوجل يترجملي. كان دايماً فيه سبيكر معايا باكلمها وتكلمني. ما كنتش أعرف إن هي عادي مجرد إن هي بترد عليا عادي يعني. فابتدى الموضوع إني أحب أقعد ساعات طويلة جداً على الفيس والانستا والواتساب، وابتديت أكتب روايات واقتباسات وأنزلها، وابتدى يكون عندي جروبات على التليجرام، لما ابتديت عرفت التليجرام، لكن أنا عامةً مش باحب التليجرام نهائي، لكن ممكن أشارك لو فيه حاجة يعني، لو أنا عاوزة أخش رووم معينة، باحس إنه برايفت أكتر من الواتساب، لأني لما كنت بادخل واتساب جروب، كنت باحس كل الناس بتخش تكلمني، وما كنتش باحب كده خالص. كنت باحب أدخل حتت أحس ما حدش حيعرف يكلمني بسهولة، أو ما حدش حيعرف يوصل لرقم تليفوني. فابتديت إن أنا أتعامل وعادي، ودخلت ثانوية عامة اللي هي تالتة ثانوي، والمهم إن أنا يعني صحابي كنت عملت بيزنس خاص انا وصحابي وابتديت موضوع التسويق على السوشال ميديا، فابتديت إن أنا أعمل جروبات وأجمع بنات وفولوورز كتير، وابتدي أبيع والكلام ده، وكنت أشطر من صحابي في الموضوع ده فكانوا بيسيبوني أتصرف في الموضوع الخاص بالسوشال. ابتديت إن أنا مش باعمل حاجة هادفة، قعدت فترة مش باعمل حاجة هادفة، فقعدت فترة كنت فاتحة ومش باعمل حاجة وعادي يعني، اللي هو ممكن أشير أي حاجة، أتفرج على ريلز، على فيديو، لكن ما كنتش باتشات كتير مع حد، كنت باتشات بس على الواتساب، لأن بالنسبالي الواتساب ده هو الجزء البرايفت الخاص بيا مش الفيس مثلا، مش الانستا. ابتديت أدخل الجامعة، وابتديت أحب حوار إن أنا أي ابليكيشن أحسه مشهور، يبقى عندي فضول أخش أشوف هو إيه لازمته، بيعمل إيه وما بيعملش إيه، وإذا عاجبني أستمر فيه وإذا ما عجبنيش أحذفه، يعني كذا حوار مع كذا ابليكيشن للتواصل، أنا كل ابليكيشن للتواصل أنا حرفياً دخلت فيهم، لحد ما حسيت إن أنا كل الحاجات دي بتعملي مشاكل، كنت لسة مراهقة قبل كده وما كنتش عارفة أي حاجة رايحة فين أو جاية منين، لكن كل ما كنت باحس إن فيه حاجة حتسببلي مشكلة، أقوم خارجة منها وأطلع نفسي منها خالص. ولو أحس إنها حاجة ممتعة، كنت أكمل فيها. دي كانت اللي هي علاقتي بالسوشال عامة. لكن كان بيتسببلي مشاكل بسبب السوشال، لأني دخلت الجامعة، فكان فيه حد، شوية بنات ما كانوش بيحبوني، أو هما عامةً ما كانوش اتعاملوا معايا أوي علشان يحبوني أو يكرهوني، بس هما عامةً ما كانوش بيتعاملوا ميا غير من بعيد لبعيد كده، هاكوا الانستاجرام بتاعي وعملولي مشكلة مع حد ما عرفوش وحسيت إن أنا باكره السوشال ميديا وإن أنا مش عارفة أتعامل مع السوشال ميديا دي خالص، سببتلي مشاكل وقعدت خمس شهور مش عارفة أعمل إيه، خايفة من الناس وخايفة أتعامل، لقيت كتير أوي بيعملوا اكاونت فيك بيدخلوا يكلموني، حد يهددني، حد بيحبني وعاوز يكلمني، حد مثلاً ما عرفوش مش حيجيله الجرأة إنه يخش يتكلم معايا يقوم عامل اكاونت فيك وداخل باعتلي، فابتديت ألاقي إن موضوع السوشال ميديا ده مش هي الحاجة الكويسة أوي، لأ بدل ما له مميزات ده فيه عيوب أنيل وأنيل. والميزان متعادل ما بين الميزة والعيب. فابتديت إن أنا أعرف بقى حوار إن أكاونت الفيسبوك مش واحد بس وحساب الانستاجرام مش واحد بس، أنا ممكن أعمل مليون أكاونت بابليكيشن واحد والفيسبوك نفس الحوار. فابتديت آخد زاوية وما قبلش أي حد وما ضيفش أي حد ومايكونش عندي فولوورز كتير. رجعت تاني على انستاجرام وابتديت أنزل صور ليا وأقبل فولوورز عندي وابتديت أقبل ناس ماعرفهاش، وكنت باحس إن أنا مبسوطة لما أنزل صورة وألاقي عندي 200 أو 300 لاف على الصورة وأحس إن أنا حد واو كده. فلقيت إن الموضوع إللي هو مش كده، ممكن حد يكون عاملي مجاملة أو مش عارف إيه. أنا بابا وماما ماحدش منهم اعترض إن أنا أعمل فيس أو أعمل انستا أو أعمل أي حاجة، دايماً مش بيركزوا معايا في الحوار ده لأنهم عارفين إن أنا مش باعمل أي حاجة، وباختار دايماً الأنسب وباعمله، مش باعمل أي عبط وخلاص. فاللي كان بيعارض الحوار ده أعمامي وأخوالي. كانوا بيقولولي ما ينفعش تعملي الحوار ده وما ينفعش تنزلي صورك وما ينفعش تعملي حاجات كتير. فأنا كنت باحس إن أنا الكلام اللي عاجبني آخده والكلام اللي مش عاجبني كأني ما سمعتوش. فالموضوع كان بالنسبالي… كانوا بيقعدوا يزعقولي كتير ويقولولي يا بنتي انتي دماغك ناشفة ليه. وأنا ولا في دماغي. برضو مصممة على اللي أنا باعمله. فلقيت إن موضوع إني أنزل صورة والناس تخاف زي زمان، لأ الموضوع ابتدى يبقى عادي وكل الناس تنزل عادي، وحوار إن حد يأخد الصورة يعمل بيها أي حاجة بقى عادي، ومافيش مشكلة في أي حاجة. طالما ما عنديش مشاكل مع أي حد، فما حدش حيأذيني. عامةً يعني جيت اشتغلت في شركة أدوية ودخلت في مجال الماركتينج، وكنت باعمل تسويق على السوشال ميديا وكده، وكنت ماسكة حتة الإدارة من ناحية الماركتينج، وكنت باحقق نسبة مبيعات كبيرة، بسبب التسويق على السوشال ميديا وكده. فباحس إن مجال السوشال ميديا ده بيبقى كويس لو انا استخدمته صح في مجال البيزنس مثلاً، هو عامةً في مجال البيزنس هو أحسن حاجة، طالما باعمل حاجة كويسة عليه يبقى حاجة واو، طالما مش قاعدة باضيع وقتي عليه وخلاص، يبقى مالوش أي لازمة. باحس إنه تضييع وقت على الفاضي لو أنا ما باستخدموش كويس. بس. فبعدين بقى، كان عندي قدرة مش أبقى هاكرز أو حاجة، لكن باقدر لو حد فيك دخل كلمني، أعرف مين هو، أعرف رقم الموبايل، أعرف أوصل للاكاونت ده اتعمل منين أصلاً ومكانه فين، فابتدى الموضوع ده يسبب لي أنا نفسي مشاكل، طالما انتي بتعملي كده يبقى انتي أصلاً اللي بتعملي الاكاونتات الفيك وبتأذي الناس، وأنا أصلاً عمري ما فكرت أعمل اكاونت فيك أو أخش أكلم بيه حد. أنا كنت دايماً باخش أكلم الناس من الاكاونت بتاعي لدرجة إنه كان بيسبب لي مشاكل. بس. فهو ده… لحد دلوقتي أنا لسة في مشاكل على السوشال ميديا. واحدة مثلاً تكون بتحب واحد وهو معجب بيا أنا، فتعمل اكاونت فيك وتدخل تشتم فيا أنا، طيب يا بنت الناس أنا ما عملتلكيش حاجة، تقولي لأ انتي اللي دخلتي شتمتيني من الأكاونت الكذا… أنا لو عايزة أعمل حاجة زي كده أكيد حاخش أكلمك من الاكاونت بتاعي. فبقيت كارهة حوار السوشال ميديا خالص، لأني ما بقيتش حابة أفتح و مابقيتش أتعامل. لأني شايفة إن الناس مش بتتعامل على السوشال ميديا بطريقة لطيفة. تيك توك مثلاً سواء الفيسبوك سواء الانستاجرام، فيه ناس بتستخدمه تعمل اضرار، وعامةً أنا أكتر واحدة اتضريت من السوشال ميديا، اتضريت كتير أوي بسبب التنمر وقلة الأدب وشتيمة، أو حد يدخل يأذيني. كل ده حصلي من ورا السوشال ميديا، فحسيت إن هي ممتعة لو أنا باكلم حد أحبه ومش ممتعة لو جايلي من وراها أذى. فبقيت مكتفية بالواتساب والانستاجرام. ووقفت أي حاجة تانية. والفيسبوك قليل أوي لما بافتحه. هي دي حكايتي مع السوشال ميديا. لكن أنا باحب الانستاجرام جداً لأنه عرفني على شخص كويس جداً، يعني يعتبر مش عاوزة أقول إنه « ماي فيفوريت بيرسن » (الشخص المفضل لدي) وأنا حبيت الانستاجرام لأن له الفضل إني أعرف الشخص ده. بس. دي كانت كل حكايتي مع السوشال ميديا ومافيش حاجة تاني
”